Żuławski Andrzej (Lwów 1940 – Warszawa 2016) – polski reżyser filmowy, scenarzysta, pisarz. W 1965 r. ukończył reżyserię w IDHEC w Paryżu; w latach 1959-1960 studiował filozofię na Sorbonie. Jego pełnometrażowy debiut fabularny, obraz Trzecia część nocy (1971), powstał na podstawie scenariusza inspirowanego wspomnieniami okupacyjnymi ojca (Mirosława Żuławskiego), ukazując wydarzenia z czasów II wojny światowej z punktu widzenia polskiej inteligencji w konwencji apokaliptycznej i onirycznej. Kolejny film, Diabeł (1972), którego premierę cenzura zatrzymała na szesnaście lat, podobnie jak utwory z późniejszego okresu twórczości Żuławskiego, zawiera sceny erotyczne, przedstawione w wymiarze orgiastycznym, łącząc miłość z naturalistycznie ukazaną fizjologią. Następne filmy reżysera – Najważniejsze to kochać (1974) oraz Na srebrnym globie (powstały na kanwie prozy science-fiction autorstwa dziadka – Jerzego Żuławskiego; nieukończony w 1976 r. z powodu interwencji władz, zaprezentowany w 1988) – również wzbudziły kontrowersje ze względu na posłużenie się formułą tzw. teatru okrucieństwa. Nakręcone we Francji: Opętanie (1981), Kobieta publiczna (1984) i Moje noce są piękniejsze od waszych dni (1989) przedkładały intensywność filmowego doznania nad intelektualne dywagacje, ukazując skomplikowanie relacji międzyludzkich oraz całą gamę skrajnych stanów psychicznych, czemu sprzyjała nadekspresyjna gra aktorek występujących w tychże obrazach (m.in. Małgorzaty Braunek, Romy Schneider, Isabelle Adjani czy Sophie Marceau). Żuławski wg własnego scenariusza wyreżyserował także: Narwaną miłość (1985; scenariusz we współpracy z Etienne Roda-Gil), będącą swobodną adaptacją Idioty Fiodora Dostojewskiego, film operowy Borys Godunow (1989), poświęconą sylwetce Fryderyka Chopina Błękitną nutę (1991), a także Wierność (2000) na podstawie Księżnej de Cleves autorstwa Marie de Lafayette. Był też autorem Szamanki (1996) na podstawie scenariusza Manueli Gretkowskiej. Ostatni film, Kosmos (2015), stanowiący niejako uwspółcześnioną wersję powieści Witolda Gombrowicza pod tym samym tytułem, otrzymał nagrodę za najlepszą reżyserię na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno. Żuławski był również autorem środowiskowych powieści: Był sad, Lity bór, W oczach tygrysa, zbioru opowiadań Les Choses de la chair czy Nocnika – „dziennika pisanego nocą”; sporadycznie występował jako aktor, zazwyczaj w rolach drugoplanowych. W 2008 r. wydano książkę Żuławski. Przewodnik Krytyki Politycznej w formie wywiadu-rzeki, przeprowadzonego z reżyserem przez Piotra Kletowskiego i Piotra Mareckiego.
Źródła:
Marecki P., Kletowski P., Żuławski. Przewodnik Krytyki Politycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008.
Nowakowski J., Od teatru okrucieństwa do Grand Guignolu. Śmierć w kinie Andrzeja Żuławskiego, „Przestrzenie teorii” 2005, nr 5.
Syska R. (red.), Andrzej Żuławski [w:] Słownik filmu, Zielona Sowa, Kraków 2010.
Autor: Karolina Muszyńska